روشهای صحیح ترویج فرهنگ نماز در خانواده (کودکان)(2)

2. ارائه الگوی مناسب

یکی دیگر از روشهای صحیح ترویج فرهنگ نماز عبادت است ارائه الگوی مناسب به فرزندان در امر نماز زیرا یکی از خصوصیات فرزندان و به خصوص کودکان الگو پذیری آنهاست، کودک مدل و رفتار خود را از افرادی انتخاب خواهد کرد که در محیط زندگی او در اطراف او به سر می برند، و او در این انتخاب فقط تحت تاثیر تقلید خویش است، عقل و خرد و او بمیزان کافی رشد نکرده اند تا او بتواند آنها را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد و بهترین را برگزیند در ضمن باید گفت: تعلیمات و آگاهی های اوهم در مرحله ای نیست که بتواند به گزینش ملاک و معیاری اقدام نماید.

کودک با چنین وضع عقلانی و با چنین درجه از آگاهی در برابر نقشهای متعدد اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، مهر عاطفه وکردار والدین قرار می گیرد، و می خواهد شیوه زندگی خود را از آنان بیاموزد و براساس نیک و بد رفتار آنها گام می بردارد و به پیش می رود، طبیعی است که همه آنچه را کودک می بیند برای او درس و مدل است و والدین از نخستین مدلهای مورد تقلید کودک می شوند.

پس، تقلید از الگوها اساس رفتار و آموخته های اولیه انسان را تشکیل می دهد، حقیقت آن است که یادگیری از طریق تقلید و تاثیر رفتارهای کلامی و غیرکلامی الگوها، از همان سالهای اول تولد کودک وجود دارد.

به عنوان مثال، یادگیری زبان تا حدود نسبتاً زیادی براساس تقلید است کودک از همان ماههای اول صداهایی را که به صورت کلمات می شنود، مرتباً تقلید می کند و همین صداها به تدریج درونی شده و یادگیری زبان را برای کودک میسر می سازد.

پرواضح است که کودک از همان ماههای اول تولد با صدای آرام و دلنشین والدین آشنا شده، وجودش شکوفا می گردد.

با توجه به این مساله بسیار مهم و در نظر گرفتن این نکته که همواره حواس کودک متوجه اطرافیان می باشد، بسیار شایسته است هنگامی که پدر مادر و یا دیگر اعضای خانواده در خانه نماز می توانند، ترتیبی دهند تا آنجا که مقدور است نماز خواندن آنها در حوزه توجه سمعی کودک که فوق العاده حساس و تاثیرپذیر بوده و از چند ماه قبل از تولد فعال می باشد، قرار گیرد. همچنین در صورت امکان در محدودة دید نوزادان و کودکان خردسال قرار داشته باشد.

نکته قابل توجه این است که هر قدر الگوهای بزرگسال برای بچه ها مطلوب تر و محبوب تر باشند، میزان تاثیرپذیری بیشتر و روشن تر می شود، بچه ها رفتار الگوهای مطلوبشان را بسیار دوست می دارند و مایلند که با آنان همانند سازی کنند و رفتاری همسان رفتار الگوهای خود داشته باشند بچه ها هرقدر بیشترپدر، عمه، مادر، خاله و دائی و... را قلباً دوست داشته باشند به صورت ارادی و غیرارادی تلاش می کنند که رفتاری نظیر رفتار آنها داشته باشند و یا به گونه ای بیاندیشند، بگویند و عمل نمایند که مورد توجه و تایید آنها باشد این امر یک گرایش کاملاً طبیعی و فطری است لذا اگر پدر و مادر دلشان می خواهد که فرزندشان باورها و رفتارهای مطلوب آنها را مورد توجه کامل قرار داده، و وجودشان متصف به ویژگیهای مورد نظر بشود باید در درجه اول همواره سعی کنند که رفتارشان محبت آمیز باشد تا قلوب آنها را مسخر نمایند، زیرا هر اندازه پیوندهای عاطفی میان ایشان بیشتر باشد همانند سازیها افزون و افزونتر می شود. در این شرایط دیگر نیاز چندانی به پند واندرز و موعظة مستقیم نخواهد بود.

در ضمن، کودکان عمیقاً نسبت به رفتار الگوی مطلوبشان علاقمند و کنجکاو هستند، و در سراندیشه بازنمائی چنان رفتاری را پرورش می دهند، اما باید توجه داشت که به قول موریس دیس، « کنجکاوی کودک دارای رنگی از یگانگی عاطفی است. یگانگی عاطفی عبارت از نوعی احساس یگانگی نموداری با فعالیتهای دیگران است.» ساده ترین نمونه این احساس یگانگی در تماشاگران فوتبال دیده می شود، کسانی که عمیقاً جریان بازی را دنبال می کنند بی اراده در ضمن تماشای بازی حرکت پا وبدن بازیکنان را با پا و بدون خود در هوا مجسم می کنند در اینجا همدلی واکنشی انفعالی و احساس یگانگی واکنشی حرکتی است.

وقتی که کودک یا نوجوان نسبت به رفتار بزرگسالانی همچون پدر و مادر و الگوهای رفتاری فوق العاده موثر همانند، همه، دائی و... کنجکاو می شود باید توجه داشت که کنجکاوی کودک بی هدف و بی نتیجه نیست، بلکه متضمن مشارکت فعالانه او به صورت بالقوه و یا بالفعل در اعمال و رفتار الگوهاست.

زمانی که کودکان الگوهای رفتاری مطلوب خویش را در شرایط و موقعیتهای مختلف در حالت اقامه نماز مشاهده می کنند، احساس خوشایندی سراسر وجودشان را فراگرفته است، عمیقاً نسبت به رفتار آنها کنجکاو می شوند و با توجه به اینکه خود فطرتی دارند مستعد و نیازمند نیایش، با شور و شوق احساسی زیبا و توصیف ناپذیر به نماز می ایستند. بنابراین نقش الگوهای رفتاری در شکل گیری شخصیت انسان و به خصوص کودکان بسیار زیاداست و در اینجا ذکر خاطره ای از یکی از عارفان بزرگ می تواند شاهد نیکوئی بر این مطلب باشد. نقل شده روزی از سهل شوشتری که از عرفان نامدار و اهل کرامت بود، پرسیدند: چگونه به این مقام و مرتبه رسیده ای؟ پاسخ داد: من در کودکی نزد دائی ام زندگی می کردم، وقتی هفت ساله بودم، نیمه شب ادرار به من فشار آورد به ناچار از رختخواب برخاسم و به دستشوئی رفتم، وقتی برگشتم که بخوابم، دائی ام را دیدم رو به قبله نشسته، عبائی به دوش کشیده عمامه اش را دور سرش پیچیده و مشغول نماز خواندن است از حالت او خوشم آمد کنارش نشستم تا نمازش تمام شد آنگاه از من پرسید: پسر چرا نشسته ای؟ برو بخواب. گفتم: از کار شما خوشم آمد، و می خواهم پهلوی من هم تکرار کنم. دائی ام مرا به قبله نشانید و گفت: یک مرتبه بگو «یا حاصر و یا ناظر» من هم تکرار کردم. سپس دائی گفت: برای امشب کافی است، حالا برو بخواب. این کار چند شب تکرار شد و هر شب عبارت « یا حاصر و یا ناظر» را چند بار تکرار می کردم، کم کم وضو گرفتن را هم آموختم و پس ازآنکه وضو می گرفتم، هفت بار می گفتم « یا حاصر و یا ناظر» تا بالاخره کار به جائی رسید که من بدون اینکه نزد دائی بروم قبل از اذان صبح بیدار می شدم و پس از مکاز تسبیح به دست می گرفتم و پیوسته این عبارت «یا حاصر و یا ناضر» را تکرار می کردم و با این کار حظ و بهره روحانی بردم تا به این مقام و مرتبه رسیدم.

بعد از ذکر این خاطره بسیار جالب به چند نکته زیبا و ظریف و در عین حال مهم لازم است توجه نمود.

1. کودک به الگوی رفتاری خود (دائی) به لحاظ رفتار عاطفی متقابلی که با او داشته، عمیقاً علاقمند شده و شخصیت دائی برایش بسیار مطلوب و محبوب بوده است.

2. کودک به لحاظ علاقمندی به این الگوی محبوب و شخصیت مطلوب نسبت به رفتار او (نماز در نیمه شب) فوق العاده کنجکاو می شود.

3. کودک سعی می کند با اشتیاق فراوان همانندسازی نموده و رفتار از خودشان دهد که مانند رفتار (دائمی) یا الگوی محبوبش باشد.

4. الگوی بزرگسال مربی وارسته یعنی ( دائی کودک) نیز نقش مهمی در خوشایند جلوه دادن چنین تجربه نیکوئی داشته باشد:

5.مربی (دائی) همواره با چهره ای گشاد و متبسم با کودک مواجه شده است، زمانی کودک بر حسب اتفاق دائی خود در حالت نماز و نیایش مشاهده می کند، او را با سیمائی منور، متبسم و مهربان می یابد.

6. وقتی الگوی محبوب کودک دیگر بار بر اثر اصرار کودک برای همراهی و همگاهی با وی مواجه می شود، برای او تجربه ای بسیار خوشایند فراهم می نماید.

7. برای اولین نماز کودک، آن هم در نیمه شب، برنامه ای بسیارآسان، مختصر، دوست داشتنی و لذت بخش فراهم می کند، مربی بزرگوار با علم به اینکه دوره کودکی، دوره بازی، آقائی ومهرطلبی است و طولانی شدن نماز ممکن است ازخوشایندی آن برای کودک بکاهد، به حداقل زمان و کمترین و در عین حال عمیقترین بیان: « یا حاصر و یا ناظر» اکتفا می کند، و کودک احساس زیبا و لطیف و آرزوی تکرار دوبار چنین تجربه خوشایندی از اقامة نماز در کنار الگوی محبوب، در حالی که رفتار تشویق آمیز و تاثیر گرایانة دائی و یامربی بزرگ خود را همراه دارد. به خواب می رود. در پایان این قسمت بحث اشاره به این نکته خالی از لطف نیست، که یکی از علتهای ترک نماز افراد، نبودن الگوی مناسب در منزل است. بعضی از افراد، علت بی توجهی به نماز را نداشتن الگوی نمازگزار در منزل می دانند و می گویند: ترک نماز ما، دلیل خاصی ندارد و صرفاً چون پدر و مادر و اهل منزل ما نماز خوان نیستند، ما هم به حکم تبعیت نماز نمی خوانیم پس والدین محترم نباید نسبت به امر الگوپذیری فرزندان خود بی توجه باشند.