چگونه می توان فردی که به نماز بی اعتقاد هست تشویق به نماز کرد..
راهکارهای عملی قابل ارائه برای تشویق به نماز :
برای ترغیب و تشویق افراد به نماز، درابتدا بایستی زیر بناهای فکری فرد را مورد بررسی قرار داده و در اصلاح آن بکوشیم. دیدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستی، انسان، معاد و... اموری است که دارای نتیجه مستقیم بر عملکرد فرد است . پس باید به تقویت و اصلاح این مبانی کوشید .
نماز، عملی است که در مجموعه عقیده توحیدی، دارای معنا و فلسفه است . انسان طبق فطرتش همواره به چیزی که برایش اهمیت دارد، توجه و اهتمام می‌ورزد.یکی از دلائل مهم اهمال در به جا آوردن نماز، عدم شناخت فلسفه نماز است. امام علی(ع) می‌فرماید:"الناس‌أعداء ما جهلوا؛ انسان دشمن چیزی است که به آن جهل دارد".(1) از این رو لازم است با استفاده از آیات و روایات ایشان را با فلسفه‌نماز آشنا سازید که عبارتند از:
1 - یاد خدا:
قرآن‌مجید می‌فرماید: "أقم الصلاة لذکری؛ نماز را بر پا دار تا به یاد من باشی".(2)
2 - مغفرت:
رسول‌خدا می‌فرماید: "نماز مانند آب‌جاری است که آلودگی‌ها را از بین‌می‌برد. هر زمان که انسان نماز می‌خواند گناهانی که میان دو نماز انجام شده است، از میان می‌رود."(3)
3 - باز دارنده از گناه:
قرآن مجید می‌فرماید: "نماز انسان را از زشتی‌ها و منکرات باز می‌دارد."(4)
4 - پرورش‌فضائل:
نماز خود پرستی و آثار بد آن را محو می‌کند: امام علی(ع) می‌فرماید: "خداوند ایمان‌را برای پاک سازی انسان‌ها از شرک و نماز را برای پاک سازی از کبر واجب کرد.(5)
5 - شکر و سپاس از نعمت‌ها:
نماز عالی‌ترین شکل سپاس‌گزاری از منعم حقیقی است.
6 - تقویت اراده:
اقامة‌نماز در اوقات معین، روح انضباط و تسلط بر نفس را در انسان تقویت می‌کند.
نمازگزار از طریق‌نماز از قدرت لایزال الهی مدد می‌جوید و بر مشکلات چیره می‌آید. پس در آغاز بایستی این مجموعه شناخته شود تا نماز جایگاه خود را در ذهن و اندیشه فرد باز نماید، از این رو شناخت صحیح و سالم و واقعی را در ذهن شخص رقم بزنید . شخص را به صورت مستقیم و غیرمستقیم از این واقعیت آگاه سازیم. مانند این که گوشزد گردد که در بینش توحیدی اسلام و دیگر ادیان الهی، انسان موجودی است که به سوی کمال و لقای پروردگار در حرکت است.:
«انا لله و انا الیه راجعون؛ از خدائیم و به سوی او باز می گردیم».
حال در این مسیر، ابزارهایی به مدد انسان می آید، تا او را از فراموش کردن مسیر و هدف باز دارد که از مهم ترین آن ها «نماز» است:
«اقم الصلاه لذکری؛ نماز را برای یاد من بپا دار».
آدمی بدون نماز راه را گم خواهد کرد. نمازهای پنج گانه همانند چراغ های برق هستند که مسیری طولانی و پر خطر را روشن کرده اند تا کسی راه را گم نکند و به بیراهه و سقوط کشانده نشود. آنچه که موجب می گردد. برخی از نماز، روی گردان باشند و یا نسبت به آن تساهل کنند، ندانستن فلسفه نماز و یا درکی غلط از آن است .
برخی چنین می پندارند که نماز انسان، نیازی را از خداوند برطرف می کند که البته خیالی واهی است . خداوند نیازی به هیچ مخلوقی ندارد. از این رو آنچه که به عنوان عبادات بر آن تأکید شده، جملگی در جهت کمال انسان است .
نماز، تقدیر و سپاس گزاری از خداوند است .
- موجب آرامش انسان است .
- موجب یاد خداست .
- نماز زمینه پرهیز از گناه را در انسان فراهم می کند.
- تأکیدی بر نظافت و سلامتی است .
- موجب انضباط و وقت شناسی است .
- دارای آثار وحدت بخش اجتماعی است .
دادن این اطلاعات و تصحیح اندیشه آن فرد درباره نماز ضروری است . باید انجام گیرد تا به کمک نیروی درونی و انگیزه شخصی در پی آن باشند . نیازمند تحریک خارجی و هول دادن و وادار کردن نباشد. این اطلاعات را به دو روش مستقیم و یا غیرمستقیم می توان منتقل کرد . انتخاب روش به روحیه مخاطب و توان روحی و علمی ما بستگی دارد. مانند این که خود، این گونه مطالب را گوشزد کنیم . در صورت عدم پذیرش ازطرف مخاطب دیگران بگوییم و یا کتاب های معرفی شده را در اختیار او بگذاریم مانند:
پرتوی از اسرار نماز، قرائتی
اسرار الصلاه، ملکی تبریزی
آداب الصلاه، امام خمینی
صلاه الخاشعین، دستغیب
اسرارالصلاه، جوادی آملی
3- در هیچ یک از مراحل ارشاد و راهنمایی از برخورد نیک و ملاطفت آمیز و احترام نهادن دور نشویم. با فشار و اجبار کسی را نمی توان هدایت نمود . چه بسا تأثیر منفی آن بیش تر از هدایت گردد.
4- تبلیغ عملی داشته باشیم. یعنی باید آثار خواندن نماز، مانند دوری از گناهان، داشتن اخلاق نیکو، کمک به دوستان و وفاداری و فداکاری، پاکیزه بودن در ظاهر و باطن، اعمال نیک و شایسته و برخورد خوب و... در رفتار و کردار و گفتارتان نمایان باشد. بهترین روش تبلیغ از یک عمل دینی و نیک، تبلیغ عملی است.
5- هر شخصی یک نقطه پذیرش و به قول معروف «رگ خوابی» دارد.باید سعی کنیم این رگ خواب و نقطه پذیرش را به دست آوریم . از این کانال وارد شویم و هدف خود را تعقیب نماییم. به صرف این که باید شخصی را هدایت کرد ،بسنده نکنیم، بلکه با مطالعه روی خصوصیات وی راه نفوذ در او و جلب نظر او را به دست آوریم و اقدام کنیم.
دقیقاً باید راههای نفوذ و تأثیرگذاری بر فرد را بشناسیم . متناسب با آن برنامه ریزی کنیم. بدون داشتن چنین درکی چه بسا بسیاری از زحمات ما بی نتیجه یا کم ثمر خواهد بود. بنابراین اگر فردخودگرا و منطق پذیر است ،باید با زبانی بسیار منطقی و مستدل او را قانع سازیم. اگر فردی نصیحت و انذارپذیر است، باید بیش تر بر جنبه های عقوبتی ترک نماز و روایات و حکایات وارده در این مورد با او سخن بگوییم. اگر احساس میکنیم با محبت بیش تر میتوانیم او را به سوی خدا بکشانیم ،باید از همین طریق وارد شویم . اگر راههای دیگری بر او مؤثر است تا جایی که با احکام شرع انطباق دارد، از آن راهها استفاده کنیم.
6- بیان تأثیرات منفی ترک نماز و روزه و استفاده از روایات بیان شده توسط اهل بیت (ع ) در این زمینه بسیار موثر است . به خصوص اگر به روش غیرمستقیم ارائه گردد و موجب تنبه و موعظه کردن را فراهم سازد. یعنی غیر از ارائه شناخت باید در صدد موعظه گری و تنبه قلبی وی نیز برآییم .با ترس و بیم دادن از عذاب اخروی و پیامدهای منفی ترک نماز و روزه دل او را از غفلت آزاد سازیم .
7- این راهکارها هم به صورت مستقل و هم به همراه یکدیگر می تواند مؤثر باشد. خوب تر آن است که روشنگری و موعظه و... همراه هم ارائه گردد تا نافذتر افتد.
8 - جدی گرفتن نماز در محیط خانه:
باید انجام وظایف دینی از جمله نماز خواندن را جدی بگیریم، تادر فرد تأثیر گذارد.
9 - پرورش عواطف دینی:
به موازات آموزش تعالیم دینی، لازم است. عواطف دینی را پرورش دهیم. شرکت در مراسم مذهبی از قبیل نماز جماعت مسجد، نماز جمعه، مراسم اعیاد مذهبی و مراسم سوگواری در ماه محرم و جلسات دینی در پرورش عواطف دینی ایشان بسیار مؤثر است. حضور در این قبیل برنامه‌ها پیوند قلبی را با دین و معنویات افزایش می‌دهد و زمینه را برای شکوفایی ایمان فراهم می‌سازد.
10 - برقراری‌ارتباط با دوستان نماز خوان:
گروه‌های همسال و دوستان در بازسازی شخصیت افراد نقش حیاتی دارند. بر این اساس برای تشویق فرد، از دوستان اواستمداد بجوییم . اگر دوست شایسته‌ای ندارد، زمینه ارتباط با دوستان نماز خوان و مؤمن را فراهم نماییم.
11 - تشویق:
برای برانگیختگی و بازدارنگی، تشویق نقش اساسی دارد. امام‌علی(ع) می‌فرماید:"ضادوا الشر بالخیر؛ به وسیله خوبی با بدی بستیزید". در مراحل نخست نمی‌توان توقع داشت همه افراد با انگیزه عالی به نماز و انجام تکالیف بپردازند. غالب مردم به چنان مرحله‌ای از کمال نرسیده‌اند که به تحسین و ستایش محتاج نباشند. از این رو لازم است فرد را با تشویق گفتاری یا عملی به نماز خواندن فرا خوانیم.
12- از خدا استمداد کنیم و مأیوس نباشیم. حالات انسان متفاوت است. بسیار شده که ما نسبت به کسی مأیوس میشویم، ولی برخلاف تصور ما، شرایطی فراهم میشود و طرف متحوّل میگردد. تجربه و تاریخ شواهد زیادی را نشان می‌دهد که به طور غیر مترقّبه کسی دگرگون گشته و سرنوشت دیگری پیدا کرده است.
ای خوش آن جذبه که ناگاه رسد ناگهان بر دل آگاه رسد
ای خوشا بوی دلاویز گلی کز پری چهرهای چون ماه رسد
13- در عین حال اگر آثار مثبت چندانی مشاهده نکردیم، نگران تأثیر پذیری از ایشان نباشیم، البته با جدیت تمام از ایمان و عمل صالح خود به دقت مواظبت نموده و فروگذار نکنیم . همواره از خداوند حفظ ایمان و دیانت خود را طلب نماییم ؛ چه بسا در طول زمان بقای ایمان شما ،اثر سازندهای در ایشان ایجاد کند. از طرف دیگر سرمایه گذاری جدی روی فرزندان خود نمایید. در موارد بسیاری دیده شده ایمان و اعمال فرزندان بر والدین تأثیر گذاشته و موجب هدایت آنان شده است.
پی نوشت ها:
1. نهج‌البلاغه، فیض‌الاسلام، قصار 163.
2. طه(20) آیه14.
3. وسائل‌الشیعه، ج، ص.
4. عنکبوت(29) آیه49.
5. نهج‌البلاغه، فیض‌الاسلام، قصار 252.
